بیماری اسهال یکی از وضعیت‌های شایع میان اقشار مختلف جامعه مخصوصاً کودکان و سالمندان است، در این میان خوشبختانه روش های مختلفی برای درمان آن وجود دارد. بااین‌حال در بیشتر موارد نیازی به درمان اسهال نیست و پس از گذشت چندین روز فرد بیمار بهبود مییابد. با توجه به نوع بیماری اسهال، علائم و مدت زمان بیماری، مهم است که بدانیم چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم.
بیماری اسهال چیست؟
اسهال به وضعیتی از دفع مدفوع گفته می‌شود که فرد بیمار طی آن روزانه حداقل سه بار دفع مدفوع روان یا مایع (آبکی) دارد و ممکن است فرد در سال چندین بار به اسهال مبتلا شود. اسهال باعث از دست رفتن آب بدن می‌شود که از نشانههای اولیه آن می‌توان به از دست دادن شادابی و کشش طبیعی پوست و تغییر در خلقیات اشاره کرد.
در این مقاله می‌خوانید: بیماری اسهال چیست؟ روش های خانگی درمان اسهال کدامند؟
علائم بیماری اسهال
اصلیترین نشانه بیماری اسهال را می‌توان دفع مدفوع به‌صورت مایع و روان معرفی کرد. سایر علائم که در فرد مبتلا به اسهال دیده می‌شود عبارت‌اند از: احساس دفع مدفوع به‌صورت مکرر، نفخ شکم و کرامپ عضلانی، تهوع و استفراغ، درد شکم. در صورتی که موارد شدیدتری از قبیل: تب بیش از 24 ساعت، وجود خون و غذای هضم نشده در مدفوع، مدفوع سیاه و قیری شکل، تهوع و استفراغ که مانع از نوشیدن مایعات مشاهده گردد، فرد بیمار باید سریعاً به پزشک مراجعه نماید.
انواع بیماری اسهال
۱-اسهال حاد
اسهال حاد می‌تواند در اثر عفونتهای ویروس، باکتری و انگل به وجود آید. علت اسهال در بیشتر مواقع تشخیص داده نمی‌شود. عدم رعایت بهداشت و آب و غذای آلوده اصلیترین منشأ بیماری اسهال است. علائم عفونت معمولاً ۱۲ ساعت تا ۴ روز بعد از تماس ایجاد می‌شود و سه تا هفت روز بعد بهبود مییابد. از سایر دلایل بروز اسهال می‌توان عوارض جانبی آنتی‌بیوتیک‌ها یا سایر داروها، حساسیت غذایی، بیماری‌های گوارشی مثل بیماری التهابی روده (IBD) را نام برد.
۲-اسهال مزمن
در صورتی که اسهال بیش از 4 هفته به طول بیانجامد، فرد مبتلا به اسهال مزمن شده است. اسهال مزمن در اغلب موارد منشأ غیرعفونی دارد و بسیار مهم است که علت بیماری مورد بررسی قرار گرفته و درمان شود. از شایع‌ترین دلایل بیماری اسهال مزمن می‌توان به سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS)، بیماری التهابی روده (IBD)، عفونت مزمن و پرکاری تیروئید اشاره کرد. سوءمصرف مشروبات الکلی، دیابت، حساسیت به مواد غذایی یا داروی خاص، جراحی دستگاه گوارش، برخی سرطان‌ها نیز میتوانند علت به وجود آمدن سرطان باشند.
در صورتی که اسهال بیش از 3 الی 4 هفته طول بکشد مراجعه به پزشک جهت درمان اسهال ضروری است. اطلاعات مربوط به زمان شروع اسهال، تغییرات اخیر در داروهای مصرفی خود و یا هرگونه سفر به مناطق دیگر در تشخیص بیماری توسط پزشک مهم میباشد. درمان اسهال مزمن به علت اسهال بستگی دارد. در بعضی از موارد، درمان به سادگی با حذف یکی از غذاها یا داروهای مصرفی فرد بهبود مییابد و در بعضی از موارد نیز بیمار به درمان‌های طولانی مدت نیاز دارد.
۳-اسهال مسافرتی
اگر اسهال شما شدید نیست و در طول ۴۸ ساعت بهبود یافتهاید نیازی به مراجعه به پزشک ندارید با این وجود اگر یک یا چند مورد از علائم و نشا. ه‌های زیر را همچنان دارید به پزشک مراجعه کنید.
- اسهال شدید با علائم کم آبی بدن شامل خستگی، دهان خشک، عطش، کرامپ عضلانی، ادرار تیره، کاهش دفعات دفع ادرار و احساس سرگیجه. علائم جدی‌تر شامل درد شکمی، درد قفسه سینه و کاهش هوشیاری
- اسهال تیره رنگ یا خونی یا همراه با مخاط روده
- تب بالای ۳۸.۵ درجه بیش از 24 ساعت
- دفع مدفوع ۶ بار یا بیشتر در طول ۲۴ ساعت یا عدم بهبود اسهال بعد از ۴۸ ساعت
- درد شکمی شدید یا دفع مدفوع همراه درد
- باقی ماندن اسهال بعد از درمان
اسهال مسافرتی معمولا در طول سفر یا پس از بازگشت به خانه به طور ناگهانی شروع می شود. اغلب موارد در طی یک تا دو روز بدون درمان بهبود می یابد و به طور کامل در عرض یک هفته خود به خود درمان می شود.
۴-اسهال در بارداری
مدیریت اسهال در افراد باردار شامل درمان حمایتی برای جبران مواد و مایعات از دست رفته‌ی بدن است. در مطالعات حیوانی عوارض جانبی خاصی از مصرف لوپرامید در طول بارداری مشاهده نشده است. اما اطلاعات زیادی از بی‌خطر بودن لوپرامید در زنان باردار وجود ندارد. در صورتی‌که اسهال شدید باشد لوپرامید با تجویز پزشک می‌تواند مصرف شود. به ندرت درمان آنتی‌بیوتیکی در مورد بیماری اسهال توصیه می‌شود. زیرا بیماری معمولاً منشأ ویروسی دارد و خود محدود شونده است.
۵-اسهال خونی
در صورت مشاهده‌ی خون در مدفوع یا مدفوع تیره رنگ، حتماً به پزشک مراجعه کنید.
نوع درمان بستگی به منشأ و علت وجود خون در مدفوع دارد. اسهال خونی می‌تواند ناشی از عفونت باکتریایی یا انگلی، بیماری التهابی روده (IBD) یا مشکلات دیگر باشد.
مطلب پیشنهادی: جینسینگ چیست؟ و چه نقشی در بهبود بیماری ها دارد؟
۶-اسهال در کودکان
تعداد دفعات دفع مدفوع در کودک به سن کودک شما بستگی دارد. بیشتر نوزادان در هفته اول زندگی روزانه به‌صورت طبیعی ۴ بار یا بیشتر (تا 10 بار) دفع مدفوع به‌صورت آبکی انجام می‌دهند. در سه ماهه اول بعضی از نوزادان در روز ۲ بار یا بیشتر و بعضی نیز فقط یک بار در روز دفع دارند. در دو سالگی بیشتر کودکان حداقل یک بار در روز دفع دارند که نرم یا آبکی است.
اسهال در هر کودکی ممکن است به‌صورت متفاوتی بروز کند. بعضی از کودکان بعد از هر وعده‌ی غذایی و بعضی نیز فقط یک بار در روز دفع دارند.
چگونه بفهمیم کودک اسهال دارد؟
تشخیص اسهال بستگی به حالت طبیعی کودک شما دارد.
- اگر مدفوع کودک شما آبکی‌تر از حالت طبیعی همیشگی است یا به دفعات بیشتری اتفاق میافتد اسهال دارد.
- علت بیشتر اسهال‌های حاد در کودکان، ویروس یا از عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها است.
غذاهای مناسب برای کودک دارای اسهال کدام هستند؟
کودک شما می‌تواند غذاهای همیشگی خود را مصرف کند. غذاهای مناسب توصیه شده در مورد اسهال عبارتند از: ماست، برنج و سیب زمینی پخته شده.
کودکی که اسهال دارد چه غداهایی نباید بخورد؟
غذاهای پرچرب یا نوشیدنی‌های پر شکر میتوانند اسهال را بدتر کنند.
برای درمان اسهال چه کاری انجام دهیم؟
مهم‌ترین اقدام برای درمان اسهال، درمان حمایتی برای جبران آب و مواد از دست رفته بدن است. مطمئن شوید کودک شما به میزان کافی مایعات مصرف می‌کند. از مصرف داروهای ضد اسهال بدون تجویز پزشک خودداری کنید. این داروها معمولاً برای کودکان مناسب نیستند.
چه زمانی باید کودک خود را نزد پزشک ببریم؟
در صورت وجود یکی از موارد زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- وجود خون در اسهال
- درد شکم
- رفتار غیرعادی
- کاهش انرژی کودک
- کم آب شدن بدن که با علامت‌های خشکی دهان، عطش، گریه‌ی بدون اشک، عدم ادرار برای بیشتر از ۴-۶ ساعت خود را نشان می‌دهد.
- غذا نخوردن برای بیش از چند ساعت
درمان خانگی اسهال
- اگر دچار اسهال خفیف و متوسط باشید معمولاً می‌توانید با مصرف مایعات کافی در خانه درمان شوید. مصرف داروهای ضد اسهال مانند لوپرامید نیز می‌تواند مؤثر باشد. مایعات مصرفی باید حاوی آب، نمک و شکر باشد. بهترین درمان خط اول ORS میباشد که ترکیب مناسبی از گلوکز، سدیم و پتاسیم است. مصرف آبمیوه و سوپ و غذاهای آبکی نیز به دلیل تأمین آب از دست رفته، می‌تواند مفید باشد.
- یکی از راه‌های فهمیدن میزان آب بدن توجه به دفعات دفع ادرار و رنگ ادرار است. کاهش دفعات ادرار و ادرار زرد تیره نشان دهنده کم آبی بدن است. در این صورت باید مایعات بیشتری مصرف کنید. در حالت نرمال ادرار باید بی رنگ تا زرد روشن باشد و هر سه تا پنج ساعت یک بار باید دفع ادرار داشته باشید.
- اگر بدن شما دچار کم آبی شده باشد و نمی‌توانید مایعات خوراکی مصرف کنید با نظر پزشک می‌توانید از طریق وریدی مایعات لازم را دریافت کنید.
- دفع مکرر مدفوع ممکن است که به وجود آمدن احساس سوزش، خارش و درد در ناحیه مقعد شما شود، بدین منظور رعایت نکات زیر می‌تواند کمک کننده باشد:
– از حمام آب گرم استفاده کنید.
– پس از دوش آب گرم می‌توانید با حوله تمیز و نرم مقعد خود را با ضربات آرام ماساژ دهید.
– از کشیدن حوله و فشار آوردن به ناحیه مقعد پرهیز کنید.
– استفاده از کرم های مخصوص هموروئید یا وازلین می‌تواند در بهبود درد و خارش و سوزش مفید باشد.
غذاهای مناسب در زمان اسهال
غذای مخصوصی برای زمان اسهال وجود ندارد اما تغذیه مناسب در این دوران بسیار مهم است. برنج سیب زمینی و جو دوسر پخته شده با نمک توصیه می‌شود. آناناس، سوپ و سبزیجات آب‌پز نیز مفید هستند.
داروهای مناسب ضد اسهال
در صورتی که تب نداشته باشید و اسهال خونی نباشد می‌توانید از داروهای ضد اسهال نیز استفاده کنید. این داروها درمان قطعی اسهال محسوب نمی‌شوند اما با کاهش دادن حرکات روده به کاهش علائم اسهال و بهبود بیماری کمک مینمایند.
- لوپرامید
لوپرامید حاوی قرص‌های ۲ میلی گرم است. در ابتدا دو قرص به‌صورت هم‌زمان با هم مصرف می‌شود و سپس بعد از هر بار دفع مدفوع آبکی، یک عدد قرص لوپرامید مصرف می‌شود. مصرف بیشتر از ۸ عدد از قرص در روز ممکن است خطرناک باشد و لذا توصیه نمی‌شود. مصرف بیش از حد لوپرامید می‌تواند باعث مشکلات قلبی شدیدی شود.
- دیفنوکسیلات
یکی از داروهای اسهال است که در صورت تجویز پزشک مصرف می‌شود. اثربخشی دیفنوکسیلات مشابه لوپرامید است اما عوارض جانبی متفاوتی دارد.
- آنتی‌بیوتیک‌ها
در اغلب موارد اسهال حاد نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک نیست و حتی ممکن است آنتی‌بیوتیک‌ها اسهال را شدیدتر کنند. آنتی‌بیوتیک‌ها در شرایط خاصی توسط پزشک تجویز می‌شوند و تصمیم مصرف آنتی‌بیوتیک بعد از در نظر گرفتن عوارض و فواید احتمالی گرفته می‌شود.
درمان گیاهی اسهال
مصرف گیاهانی مانند مرزه، پونه، اسفرزه، دارچین، بومادران، زنجبیل، خاکشیر، ریحان و… ممکن است در درمان اسهال کمک کننده باشند. به این نکته توجه داشته باشید که بر خلاف تصور عموم، داروهای گیاهی نیز عوارض خود را دارند و این گیاهان ممکن است با داروهای ضد انعقاد، ضد فشار خون و از این قبیل تداخل داشته باشند. ضمناً اطلاعاتی راجع به بی‌خطر بودن مصرف این گیاهان به عنوان دارو در دوران بارداری وجود ندارد.
